23 - 07 - 2011 - Toren uurwerk Terkaple deel 1
Het torenuurwerk van Terkaple Deel I
Rindert de Bruin
Het torenuurwerk uit de kerk van de Nederlands-hervormde gemeente Terkaple stond destijds in Schoonhoven in ongerestaureerde staat op de tentoonstelling van de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk. Daarna adviseerde de Stichting bij de restauratie.
Het dorp Terkaple
Terkaple is een mooi dorpje in het noorden van de gemeente Skarsterlân. Skarsterlân ligt in het zuidwesten van Fryslân en telt ongeveer 27.000 inwoners. De gemeente Skarsterlân is ontstaan in 1984 door een gemeentelijke herindeling. De naam Skarsterlân is afgeleid van het woord “scharren”. Scharsterland is dus het land rond de scharren. Scharren waren oorspronkelijk landerijen die gemeenschappelijk gebruikt werden door de boeren voor hooiwinning of voor het weiden van vee. Skarsterlân bestaat uit 30 dorpen en dorpjes, varië
rend van flinke dorpen met
enkele duizenden inwoners tot kleine, eeuwenoude gehuchten. Ongeveer de helft van het aantal inwoners van de gemeente woont in Joure, waar ook het gemeentehuis staat. Joure is door de eeuwen heen een belangrijk ambachtscentrum geweest. De belangrijkste activiteiten waren: scheepsbouw en klokkenindustrie. In 1753 begon Egbert
Douwes met de opening van een winkel in koffie, thee, tabak en koloniale
waren. Dit vormt de grondslag voor het huidige Douwe Egberts-concern. Terkaple dankt haar naam aan het ontstaan rond een kapel. Ter Capelle = bij de kapel.
Afb. 1. Het kerkje van Terkaple.
Afb. 2. De prachtig bewerkte grafsteen uit 1610.
Deze kapel behoorde bij de kerk van Aldeboarn, van waaruit Terkaple is ontstaan. Het dorpje telt tegenwoordig ongeveer 200 inwoners. Naast het kerkje bevinden zich in het dorp een aantal fraai gelegen oude boerderijen en een karakteristieke ophaalbrug.
Geschiedenis van het kerkgebouw te Terkaple
Het huidige kerkje is ongeveer 150 jaar oud [afb. 1]. Op dezelfde plek stond eerst een kapel van tufsteen, dit wijst op een hoge ouderdom. In de oude kapel waren 18 plafondschilderingen aangebracht met Bijbelse voorstellingen o.a.: Jona die uit de vis komt, de kruisiging, de verrijzenis, Sint Petrus, Sint Paulus en Ecco Homo. Helaas zijn deze bij de afbraak in 1854 van de tufstenen kapel en de bijbehorende klokkenstoel verloren gegaan. Boven de verschillende voorstellingen waren familiewapens geschilderd. Voor een gedeelte zijn die nog terug te vinden op de grafstenen in de vloer van de huidige kerk. Deze nieuwe kerk met koepeltorentje is direct in 1854 gebouwd.
In de grootste grafsteen zijn twee
figuren uitgehakt, afbeeldingen
van het echtpaar jonker Douwe van Roorda en zijn jonkvrouwe Elisabeth de Borchgreve, bewoners van de Oenema State [afb. 2]. Op de grafsteen, gemaakt in 1610 door beeldhouwer Jacob Lows, waren oorspronkelijk een groot aantal familiewapens aangebracht. Deze zijn er in de Franse tijd uitgehakt door Terkaplerster patriotten en cultuurbarbaren.
Op de grafsteen zijn nog wel de volgende teksten te lezen:
Hier leit begraven den Eedelen Eerentphesten Jonker Douwe van Roerda, stef den 23 marty 1601 ende Eedele Eerenrike Joffrou Elysabeth de Borghreef, syn wyfsterf den 6 april 1615, maer leit tot Mechelen in de Klarissenkerk begraven. In de rand, (niet te zien): Den Eedelen Eerentphesten Jr.Oene van Albarda leit hier begraven met 5 van zijne Kinderen. 15 november 1658.
Het torenuurwerk
Enkele jaren geleden werden wij als kerkrentmeesters benaderd met de vraag of ons torenuurwerk gebruikt mocht worden voor een tentoonstelling over torenuurwerken in Schoonhoven. Als kerkrentmeesters waren wij amper op de hoogte van het bestaan van dit kostbare bezit, dat al vele jaren, min of meer als oud vuil onder in de toren van de kerk stond [afb. blz. 35]. Het moet daar ongeveer 25 jaar geleden terecht zijn gekomen toen de top van de toren vervangen moest worden. Wel goed op de hoogte van het bestaan van het uurwerk was Ale Hosper (uit het enkele kilometers verderop gelegen Broek), doordat hij in het verleden vele jaren op het orgel in Terkaple had gespeeld. Door zijn speciale interesse voor techniek en in het bijzonder torenuurwerken had hij in deze periode regelmatig het uurwerk boven in de toren bezocht en bewonderd. Dankzij de goede contacten tussen Ale Hosper en Loek Romeyn ontstond het idee om het torenuurwerk naar Schoonhoven te halen. Uiteraard hebben wij het uurwerk gaarne ter beschikking gesteld. Naast de vele gerestaureerde uurwerken die toen tentoongesteld waren was het uurwerk van Terkaple een goed voorbeeld van een ongerestaureerd uurwerk. Na ongeveer een half jaar kwam het uurwerk weer terug en kon het eerst opgeslagen worden in het museum in Joure. Het kerkgebouw was dringend aan onderhoud toe, waarbij ook aan de kerktoren het nodige moest gebeuren. In de toren was namelijk de aanwezigheid van houtworm, boktor en zwam geconstateerd. De kerkrentmeesters moesten tevens aangeven wat er met het uurwerk zou moeten gebeuren. Van Ale Hosper en Wim Emmerink (Joure) kwam het aanbod om in de wintermaanden het uurwerk te restaureren in het museum, waarbij slechts
de onkosten in rekening zouden worden gebracht. Wij waren zeer verheugd met dit aanbod en hebben daar dan ook graag gebruik van gemaakt. Alleen op deze wijze zou het, door alle kosten voor het noodzakelijke onderhoud van de kerk, mogelijk zijn om binnen afzienbare tijd restauratie van het uurwerk te realiseren. De restauratie zou worden uitgevoerd in nauw overleg met Loek Romeyn, waardoor een vakkundige
Afb. 3. De houten wijzerplaat met datering. restauratie gewaarborgd was.
Afb. 4. Deze oude ansichtkaart bewijst de aanwezigheid van een buitenwijzerplaat.
Het torenuurwerk dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw en is geheel met de hand gesmeed; dit uurwerk heeft ook in het vorige kerkgebouw dienst gedaan. Het uurwerk is na het gereedkomen van het onderhoud aan de kerk herplaatst in de toren. Over de juiste functie van het uurwerk heeft lange tijd veel onduidelijkheid ontstaan. Naast een vrijwel kompleet uurwerk was nog slechts één houten wijzerplaat van ongeveer 60 x 60 cm. bewaard gebleven [afb. 3]. Dankzij een oude ansichtkaart en een mededeling van één van de inwoners van het dorp dat er in het verleden ook een buitenwijzerplaat [afb. 4] geweest moet zijn, is nu duidelijk dat er zowel binnen in de kerk als aan de buitenkant op de toren een wijzerplaat geweest is. De inwoner was zeer stellig over de aanwezigheid van wijzers, omdat hij zich herinnerde eens bijna de bus te hebben gemist, doordat de wijzers van het buitenuurwerk een onjuiste tijd aangaven. Even later ontdekte hij namelijk dat de wijzers stil stonden en de bus nog moest komen.
Er wordt nu gewerkt aan de binnen- en buitenwijzerplaat. Alleen de binnenwijzerplaat is nog beschikbaar, voor de buitenkant wordt een nieuwe gemaakt. Naast nieuwe wijzers moet ook voor de overbrenging van het uurwerk naar de wijzers een constructie worden gemaakt. De buitenwijzerplaat zal deze zomer worden geplaatst als de toren in de steigers zal worden gezet voor het schilderen van de top van de toren. Meer technische informatie over het torenuurwerk en het restauratiewerk kunt u lezen in een volgend nummer.
Het uurwerk zoals het al vele jaren onder in de toren van de kerk stond en ook, nog ongerestaureerd, op de tentoonstelling Torenuurwerken, Tijd voor Iedereen in Schoonhoven te zien was.




Terug
|