Menu

23 - 07 - 2011 - Toren uurwerk Terkaple deel 1

Het torenuurwerk van Terkaple
Deel I

Rindert de Bruin

Het torenuurwerk uit de kerk van de Nederlands-hervormde gemeente
Terkaple stond destijds in Schoonhoven in ongerestaureerde staat op
de tentoonstelling van de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk.
Daarna adviseerde de Stichting bij de restauratie.

Het dorp Terkaple

Terkaple is een mooi dorpje in het noorden van de gemeente Skarsterlân.
Skarsterlân ligt in het zuidwesten van Fryslân en telt ongeveer 27.000 inwoners.
De gemeente Skarsterlân is ontstaan in 1984 door een gemeentelijke
herindeling. De naam Skarsterlân is afgeleid van het woord “scharren”.
Scharsterland is dus het land rond de scharren. Scharren waren oorspronkelijk
landerijen die gemeenschappelijk gebruikt werden door de boeren
voor hooiwinning of voor het weiden van vee.
Skarsterlân bestaat uit 30
dorpen en dorpjes, varië

rend van flinke dorpen met

enkele duizenden inwoners
tot kleine, eeuwenoude
gehuchten. Ongeveer de
helft van het aantal inwoners
van de gemeente
woont in Joure, waar ook
het gemeentehuis staat.
Joure is door de eeuwen
heen een belangrijk ambachtscentrum
geweest.
De belangrijkste activiteiten
waren: scheepsbouw en klokkenindustrie. In 1753 begon Egbert

Douwes met de opening van een winkel in koffie, thee, tabak en koloniale

waren. Dit vormt de grondslag voor het huidige Douwe Egberts-concern.
Terkaple dankt haar naam aan het ontstaan rond een kapel. Ter Capelle =
bij de kapel.

Afb. 1. Het kerkje van Terkaple.

Afb. 2. De prachtig bewerkte grafsteen uit 1610.

Deze kapel behoorde bij de kerk van Aldeboarn, van waaruit Terkaple is
ontstaan. Het dorpje telt tegenwoordig ongeveer 200 inwoners. Naast het
kerkje bevinden zich in het dorp een aantal fraai gelegen oude boerderijen
en een karakteristieke ophaalbrug.

Geschiedenis van het kerkgebouw te Terkaple

Het huidige kerkje is ongeveer 150 jaar oud [afb. 1]. Op dezelfde plek
stond eerst een kapel van tufsteen, dit wijst op een hoge ouderdom.
In de oude kapel waren 18 plafondschilderingen aangebracht met Bijbelse
voorstellingen o.a.: Jona die uit de vis komt, de kruisiging, de verrijzenis,
Sint Petrus, Sint Paulus en Ecco Homo.
Helaas zijn deze bij de afbraak in 1854 van de tufstenen kapel en de bijbehorende
klokkenstoel verloren gegaan.
Boven de verschillende voorstellingen waren familiewapens geschilderd.
Voor een gedeelte zijn die nog terug te vinden op de grafstenen in de
vloer van de huidige kerk. Deze nieuwe kerk met koepeltorentje is direct in
1854 gebouwd.

In de grootste grafsteen zijn twee

figuren uitgehakt, afbeeldingen

van het echtpaar jonker Douwe
van Roorda en zijn jonkvrouwe
Elisabeth de Borchgreve, bewoners
van de Oenema State [afb. 2].
Op de grafsteen, gemaakt in 1610
door beeldhouwer Jacob Lows,
waren oorspronkelijk een groot
aantal familiewapens aangebracht.
Deze zijn er in de Franse
tijd uitgehakt door Terkaplerster
patriotten en cultuurbarbaren.

Op de grafsteen zijn nog wel de volgende teksten te lezen:

Hier leit begraven den Eedelen Eerentphesten Jonker Douwe van Roerda,
stef den 23 marty 1601 ende Eedele Eerenrike Joffrou Elysabeth de
Borghreef, syn wyfsterf den 6 april 1615, maer leit tot Mechelen in de Klarissenkerk
begraven.
In de rand, (niet te zien): Den Eedelen Eerentphesten Jr.Oene van Albarda
leit hier begraven met 5 van zijne Kinderen. 15 november 1658.

Het torenuurwerk

Enkele jaren geleden werden wij als kerkrentmeesters benaderd met de
vraag of ons torenuurwerk gebruikt mocht worden voor een tentoonstelling
over torenuurwerken in Schoonhoven. Als kerkrentmeesters waren wij amper
op de hoogte van het bestaan van dit kostbare bezit, dat al vele jaren,
min of meer als oud vuil onder in de toren van de kerk stond [afb. blz. 35].
Het moet daar ongeveer 25 jaar geleden terecht zijn gekomen toen de top
van de toren vervangen moest worden.
Wel goed op de hoogte van het bestaan van het uurwerk was Ale Hosper
(uit het enkele kilometers verderop gelegen Broek), doordat hij in het verleden
vele jaren op het orgel in Terkaple had gespeeld. Door zijn speciale
interesse voor techniek en in het bijzonder torenuurwerken had hij in deze
periode regelmatig het uurwerk boven in de toren bezocht en bewonderd.
Dankzij de goede contacten tussen Ale Hosper en Loek Romeyn ontstond
het idee om het torenuurwerk naar Schoonhoven te halen.
Uiteraard hebben wij het uurwerk gaarne ter beschikking gesteld. Naast
de vele gerestaureerde uurwerken die toen tentoongesteld waren was
het uurwerk van Terkaple een goed voorbeeld van een ongerestaureerd
uurwerk. Na ongeveer een half jaar kwam het uurwerk weer terug en kon
het eerst opgeslagen worden in het museum in Joure.
Het kerkgebouw was dringend aan onderhoud toe, waarbij ook aan de
kerktoren het nodige moest gebeuren. In de toren was namelijk de aanwezigheid
van houtworm, boktor en zwam geconstateerd. De kerkrentmeesters moesten
tevens aangeven wat er met het uurwerk zou moeten gebeuren.
Van Ale Hosper en Wim Emmerink (Joure) kwam het aanbod om in de
wintermaanden het uurwerk te restaureren in het museum, waarbij slechts

de onkosten in rekening zouden worden
gebracht. Wij waren zeer verheugd met
dit aanbod en hebben daar dan ook graag
gebruik van gemaakt. Alleen op deze wijze
zou het, door alle kosten voor het noodzakelijke
onderhoud van de kerk, mogelijk zijn
om binnen afzienbare tijd restauratie van
het uurwerk te realiseren. De restauratie
zou worden uitgevoerd in nauw overleg met
Loek Romeyn, waardoor een vakkundige

Afb. 3. De houten wijzerplaat met datering. restauratie gewaarborgd was.

Afb. 4.
Deze oude ansichtkaart
bewijst de
aanwezigheid van een
buitenwijzerplaat.

Het torenuurwerk dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw en is geheel
met de hand gesmeed; dit uurwerk heeft ook in het vorige kerkgebouw
dienst gedaan. Het uurwerk is na het gereedkomen van het onderhoud
aan de kerk herplaatst in de toren.
Over de juiste functie van het uurwerk heeft lange tijd veel onduidelijkheid
ontstaan. Naast een vrijwel kompleet uurwerk was nog slechts één houten
wijzerplaat van ongeveer 60 x 60 cm. bewaard gebleven [afb. 3].
Dankzij een oude ansichtkaart en een mededeling van één van de inwoners
van het dorp dat er in het verleden ook een buitenwijzerplaat [afb. 4]
geweest moet zijn, is nu duidelijk dat er zowel binnen in de kerk als aan
de buitenkant op de toren een wijzerplaat geweest is. De inwoner was
zeer stellig over de aanwezigheid van wijzers, omdat hij zich herinnerde
eens bijna de bus te hebben gemist, doordat de wijzers van het buitenuurwerk
een onjuiste tijd aangaven. Even later ontdekte hij namelijk dat de
wijzers stil stonden en de bus nog moest komen.

Er wordt nu gewerkt aan de binnen- en buitenwijzerplaat. Alleen de binnenwijzerplaat
is nog beschikbaar, voor de buitenkant wordt een nieuwe
gemaakt. Naast nieuwe wijzers moet ook voor de overbrenging van het
uurwerk naar de wijzers een constructie worden gemaakt.
De buitenwijzerplaat zal deze zomer worden geplaatst als de toren in de
steigers zal worden gezet voor het schilderen van de top van de toren.
Meer technische informatie over het torenuurwerk en het restauratiewerk
kunt u lezen in een volgend nummer.

Het uurwerk zoals het al vele jaren onder in de toren van de kerk stond en ook, nog ongerestaureerd,
op de tentoonstelling Torenuurwerken, Tijd voor Iedereen in Schoonhoven te zien was.